W jaki sposób żyli nasi przodkowie zanim się osiedlili i zaczęli uprawiać ziemię? Czy ich życie było łatwiejsze czy może obarczone większą ilością niebezpieczeństw? Moment, kiedy człowiek zrezygnował z koczowniczego trybu życia i chwycił za pług nazywamy rewolucją agrarną. Czy rolnictwo na prawdę zmieniło świat i ludzi? Więcej o tym dowiesz się z kolejnego odcinka podcastu.
Listen to „#024 – Jak rolnictwo zmieniło świat? Rewolucja agrarna i jej konsekwencje” on Spreaker.Rolnictwo jako kolebka cywilizacji
Wyobraź sobie, że jedyny styl życia jaki znasz, to przemieszczanie się według sezonów w poszukiwaniu jedzenia w postaci zebranych roślin czy upolowanych zwierząt. Wspólna pamięć plemienia, sięgająca kilka pokoleń wstecz mówi o nieustannym przemieszczaniu się i nauce rozpoznawania dzikich roślin jadalnych.
W którymś momencie jedocześnie w kilku miejscach na Ziemi, niezależne grupy postanowiły coś zmienić. Osiąść. Wziąć sprawy natury w swoje ręce. Koczownicy chwycili za pług i zaczęła się nowa era w dziejach ludzkości. Udamawianie roślin i zwierząt, rolnictwo i pasterstwo.
Wydaje mi się, że śmiało możemy powiedzieć, że ta rewolucyjna zmiana zapoczątkowała szereg zmian.
Pierwotne społeczeństwa dobrobytu
Mamy dostęp do badań archeologicznych, które pozwalają wejść w buty (chociaż wtedy jeszcze ich nie było) naszych przodków.
Dawne ludy zbieracko-łowieckie, znające ogień, są przez badaczy określane pierwotnymi społecznościami dobrobytu. Dlaczego?
- Ich dieta była zróżnicowana.
- Dużo się ruszali, byli sprawni fizycznie.
- Mieli sporo czasu na tworzenie kultury (muzyka, rękodzieło, rytuały).
Rewolucyjna zmiana sposobu życia
W którymś momencie ludzie zaczęli niemal całą swoją energię życiową poświęcać na wyhodowanie niewielkiej ilości roślin i zwierząt. I od tej pory właściwie wszystko się zmieniło.
Co się zmieniło?
Kilka rzeczy można było zauważyć już od razu:
1. Nasze ciała ewolucyjnie nie są przystosowane do uprawy roli
Człowiek dobrze sobie radzi z bieganiem, skradaniem się czy wspinaniem po drzewach. Na pewno przez to, że nie jest to już konieczne wypadliśmy nieco z wprawy. Jednak to właśnie te czynności są bardziej naturalne, niż noszenie wody, pielenie czy przenoszenie kamieni z pola.
2. Rolnictwo uzależniło ludzi od kilku roślin
Kiedy zrezygnowaliśmy z koczowniczego stylu życia, zawierzyliśmy nasze życie i zdrowie, zaledwie kilku roślinom. Przez tysiąclecia dieta społeczności rolniczych oparta była w ogromnej większości na 1-2 roślinach. W momencie, kiedy przez niesprzyjające warunki, zarazę czy inną katastrofę plony były słabe oznaczało to głód i śmierć.
Ludy zbierackie miały różnorodną dietę, więc jeśli z jakiegoś powodu plony kilku roślin były słabe, zawsze można było poszukać innego pożywienia.
3. Plony to łatwy łup
W przyrodzie można obserwować strategię złodziei. Są osobniki, które żerują na zapasach innych istot. Tak też w momencie, kiedy ludzie zaczęli gromadzić zapasy, stawali się łatwym łupem.
Jak rolnictwo wpłynęło na dalszą historię?
Największe osiągnięcie naszego gatunku, czyli totalna zmiana sposobu życia, zapoczątkowało szereg długoterminowych konsekwencji.
1. Nagły przyrost populacji
Nadwyżki jedzenia i potrzeba dodatkowych rąk do pracy sprawiła, że rodziło się więcej dzieci.
2. Powstanie zawodów z branży innej niż rolnictwo
Ludy zbieracko-łowieckie były samowystarczalne. Każdy osobnik był w stanie stworzyć sobie potrzebne do przetrwania narzędzia z tego, co można było znaleźć dookoła.
Kiedy przeszliśmy na rolnictwo, zajęcie to wymagało od nas coraz większej precyzji i ulepszania technik. Dlatego zaczęły powstawać zawody rzemieślników i handlarzy. Dodatkowo ktoś musiał stale pilnować magazynów, czy budować spichlerze. Zmiana trybu życia zapoczątkowała możliwość rozwoju w kierunku niezwiązanym z wytwarzaniem jedzenia.
3. Kult pracy
Przed rolnictwem nasi przodkowie poświęcali dużo czasu na zacieśnianie więzi społecznych i tworzenie kultury. Wbrew pozorom ludom zbieracko-łowieckim dużo mniej czasu zajmowało (i nadal zajmuje) zapewnienie jedzenia do zaspokojenia potrzeb plemienia. Natomiast rolnicy, zwłaszcza na początku, pracowali dużo ciężej i dłużej.
W taką spiralę kultu pracy weszliśmy praktycznie u zarania rolnictwa, czyli około 10 tysięcy lat temu. Od tamtej pory zdaje się być coraz gorzej. Naszym przodkom mogło się wydawać, że ten trud zostanie wynagrodzony kolejnym pokoleniom. Jednak kolejne generacje musiały zmagać się z nowymi problemami w tym rosnącą populacją, więc automatycznie pracowały często więcej niż ich rodzice.
4. Rolnictwo wpłynęło na degradacje środowiska
Prowadząc osiadły tryb życia zaczęliśmy brać od natury coraz więcej surowców. Czy to do budowy domów, miast i osad czy do ogrzewania i produkcji narzędzi. Wraz z rozpoczęciem rolnictwa zaczął się też agresywny podbój środowiska naturalnego.
5. Religia konsekwencją rolnictwa?
Wszelkim zmianą na większą skalę towarzyszy niezmiernie jakiś zestaw nowych wierzeń. W momencie, kiedy z beztroskich zbieraczy-łowców zmieliliśmy się w ciężko pracujących rolników trzeba było uwierzyć, że gdzieś, kiedyś czeka nas za to rekompensata. Księga rodzaju powstała praktycznie w momencie rozpoczęcia rewolucji rolniczej. Bogu podoba się to, że człowiek pracuje w pocie czoła, dając mu zapewnienie, że po śmierci będzie mógł odpocząć gdzieś tam w niebie. Człowiek potrzebował wierzyć w obietnicę lepszego życia, która czeka nas po skończeniu ciężkiej pracy na polu.
6. Mieszkanie w jednym miejscu wzmaga podziały
Rolnicy są przywiązani do swojego miejsca. Ludzi po pewnym czasie przybywa wykładniczo. Ktoś całą tą populacją musi zarządzać. Władcy, jego służący i kapłani byli zdani na pracę tych przeciętnych obywateli. Zwykli zjadacze chleba musieli dzielić się swoimi plonami, czyli po naszemu, płacić podatki.
7. Wszystko, co jesz to produkty GMO
Na przestrzeni tysięcy lat zmieniliśmy cechy zwierząt i roślin. Manualnie dobieraliśmy i krzyżowaliśmy ze sobą różne osobniki, żeby uzyskać jak najlepsze dla nas połączenie. Prze ten proces utraciliśmy po drodze wiele cennych substancji. W tym momencie rolnictwo jest niezwykle wydajne, ale pod względem ilości składników odżywczych jest coraz gorzej.
Rolnictwo zmieniło cały świat
Ludy zbieracko-łowieckie żyły dużo swobodniej niż późniejsi rolnicy. W XXI wieku możemy łączyć mądrość naszych przodków z obecną wiedzą naukową. Nie ma opcji, żebyśmy teraz wszyscy masowo wrócili do epoki przedrolniczej. Jednak każdy z nas może włączyć do swojej diety nieco wartościowych dzikich roślin jadalnych, które są bogactwem składników odżywczych.
Bibliografia
- Sapiens. Od zwierząt do bogów – Harari Yuval Noah
- Mądrość prawieków. O czym przypominają nam pradawni – Zdzisław Skrok
- Dzika strona jedzenia – Jo Robinson